potrebu proučavanja društva sociološkim metodama, trudeći se da društvo ne shvataju kao epifenomen politike, tj. da mu priznaju relativnu samostalnost. I ovde su razilaženja bila najupadljivija kod ocene uloge Staljina. Otpor društvenoj istoriji išao je do optužbe da ova disciplina pravda Staljina kao bezuticajnog i da minimizira velike tragedije. Predstavnici istorijskodruštvene struje uzvraćali su da upravo a priori moralna osuda i kruta podela subjekata na dželate i žrtve dovodi istoričare u nevolju. Tome nasuprot, njihov nomotetski pristup (isticanje važnosti odnosa između centra i periferije i društvene pokretljivosti) objašnjava zbivanja bez dodatnog moraliziranja, koje olakšava političku demonizaciju. Društveni istoričari nazvani su revizionistima jer su kritikovali tradicionalne politikologe i istoričare koji su se bavili zbivanjima, a ne procesima. Ovu teorijsku napetost nije mnogo smanjivala okolnost što podeljenost nije uvek bila jasna niti odsečna, tj. što još ima socijalnih istoričara koji verbalno koriste pojam totalitarizam kao i političkih istoričara koji su bliski revizionistima. Geti je optužio totalitarnu školu za politizaciju: "Uvek postoji opasnost da naučnici postanu podređeni tužiteljima, pas maše repom gospodaru, a kritičko korišćenje izvora, valjanost naučne dedukcije i strogost argumenata podređeni su vrednostima pisca". Slično je i S. Koen pisao o "hladnoratovskom zanesenjaštvu istoričara totalitarizma". Pristalice TOT optuživale su revizioniste da strukturnim pristupom skidaju odgovornost sakomunističkih vođa. Geti je upozoravao da delo R. Konkvesta pripada 19. veku i žanru idealističkih istoričara koji na temelju ličnih procena i književnih izvora pišu o herojima i antiherojima, a Konkvest je odgovorao da Geti piše apologetsku istoriju socijalizma (Baron 2000). Polemičke strasti nisu izostale uprkos tome što američki Historikerstreit nije vođen oko prošlosti SAD, nego oko istorije njenog glavnog ideološkog i državnog rivala - SSSR-a. 

Razvijanje alternativnih istraživačkih pristupa svakako je važnije od polemičkog zaoštravanja spora. Za razliku od klasičnih istoričara "događajaca" i politikologa, koji su bili zaokupljeni državom i kretali se unutar statičnih pravno-politikoloških tipologija, istoričari društva zaokupljeni su problemom izmene društvene strukture i oblicima socijalne interakcije. Iza krupnih političkih zbivanja pokušavaju da uoče šire grupne napetosti (između umnog i fizičkog rada, unutar hijerarhijski raslojenog kolhoznog seljaštva, različitih interesa birokratije) i političke posledice ove razuđenije stratifikacije (npr. uticaj stahanovske kampanje na politiku voćstva i radnike). Kao ne manje važne uočene su političke posledice snažne vertikalne i horizontalne pokretjivosti u toku urbanizacije i industrijalizacije i slabljenja tradicionalnih veza. Upravo su ovi procesi (a ne volja vrha) olakšavali indoktrinaciju i teror, jer su nastali organizacioni problemi i dodatna potreba za kontrolom, što je otvorilo put hapšenjima i logorima. Čikaški istoričar Šeila Ficpatrik, jedan je od uticajnijih revizionista koji, doduše, ne poriče totalitarne crte staljinizma, ali tvrdi da je revoluciji odozgo odgovarala reakcija odozdo. Neosnovano je izolovano istraživanje ideologije i terora uz zapostavljanje dinamike društva. Podzemno društvo radnika migranata razvijalo je vlastite strategije preživljavanja da bi izbeglo birokratski nadzor (Fitzpatrick 1999). Društvenu pokretljivost ubrzavala su i masovna hapšenja i deportacije. 

Jednu od ortodoksnih teza TOT o stalnom teroru boljševika nad seljacima, koji su tobože težili samostalnosti i tržištu, doveli su u pitanje istoričari Kozlova i Litvak pokazavši da su upravo na selu postojali duboki tradicionalni socijalnopsihološki otpori tržištu i pretpostavke za ukidanje NEP-a (Gorinov 1997). Š. Fitzpatrick je istraživala strategije seljaštva u preživljavanju trauma kolektivizacije: strategije otpora (pasivnost, apatija, sezonske migracije, bekstva), strategije upravljanja (pregovaranje o kolektivizaciji), strategija aktivno