sposobni da ispune istorijska obećanja da će izgraditi novo demokratsko društvo jednakosti. Na početku 21. veka sasvim je iščezla centristička saglasnost liberalnih ideologija 19. veka - levog i desnog centra. Volerstin je uveren da je prekretnica bila 1968, kada je nastupila i fundamentalna promena, koja je 1989. samo burno obelodanjena. Tada smo stupili smo u dugi period haotične izmene svetskog sistem, čiji ishod je neizvestan. 

Neizvesnost ishoda povezana je sa nemogućnošću jasnog razdvajanja pojedinačnih činilaca promena i predviđanja razvoja svakog ponaosob, npr. vojnih i ekonomskih činilaca. Neizvesnost najčešće diktira rezultat podudaranja različitih činilaca. Važan globalni činioc sovjetskog sloma bio je vojne prirode, koji se, doduše, teško može razdvojiti od ekonomskog. U kojoj meri sovjetski slom potvrđuje teoriju o svetskom sistemu, naime, to da je istorija hegemonih sila bila pre svega serija revolucija u "proizvodnji", čije se središte geografski pomera: centar merkantilne revolucije bio je u Holandiji, industrijske u Britaniji, a druge industrijske masovne proizvodnje u SAD (Bosswel 1995). Vodeće svetske sile do sada su bile države nastale nakon globalnog rata sa izrazitom vojnom nadmoći, raspolažući sa preko 50% sveukupne sile na moru. Snažna mornarica objašnjava izvor ekonomske hegemonije. U svetskoj ekonomskoj teoriji uspon i pad država rezultat je neravnomernog ekonomskog razvoja, a jedino Habzburška imperija nije bila ekonomski inovativna. 

Međutim, da li uvek vojna dominacija prelazi u ekonomsku hegemoniju? Portugalija u 16. veku i Bitanija u XVIII. veku imale su nadmoćnu mornaricu, ali ipak nisu gospodarile čitavim svetskim sistemom. Nije prevlast svih imperija počivala na ekonomiji. Nadmoć Habzburga i Rimokatoličke crkve počivala je na imperijalnoj prinudi i kulturnoj nadmoći, a ne na ekonomiji (Bosswel 1995). Teorijski obrazac razdvaja istorijske procese na nužne i dovoljne, a istorijsko objašnjenje uspona svake hegemone sile uključuje mnoštvo sadržaja iz posebih istorija, slučajnih događaja i sporednih zbivanja. Konkretna zbivanja jesu važna za potpunije razumevanje uzročnih procesa i njihovo razdvajanje, ali nedostatak analitičke strogosti olakšava rasplinjavanje u istorijsku priču pa sprečava čak i hipotetičku sintezu. Zato treba kombinovati analitički i pripovedački pristup i nešto opširnije prikazati ulogu vojnog činioca. 

2. 2. 3. VOJNI ČINIOCI I "ZVEZDANI RAT". 

Od spoljnih činilaca srednjeg obima verovatno su najvažniji vojni. Zbog trke u naoružanju vojna industrija svuda je imala prioritet. Opšte mesto većine analiza je da je sovjetska vojna industrija bila poražena u poslednoj fazi hladnog rata, tzv. "zvezdanom ratu". Ekonomija nije bila kadra da stvori novu generaciju oružja, tražio se kompromis za ograničavanje naoružanja ili za eventualno povlačenje iz Istočne Evrope, a lager se više nije mogao držati. Rečju, "zvezdani rat" podstakao je reforme u SSSR-u. Pitanje je da li su Gorbačov i njegovi oponenti konzervativci mogli priznati vojni kolaps, a da se SSSR ne razbije (Schlappentogh 1997, Rutland 1998, Corcoran 1990)? Isključivi Z. Bžežinski tvrdi da u Rusiji nije bila na delu organska negacija komunizma, već slom neefikasne totalitarne države u konkurenciji sa SAD. Ova konkurencija, a ne demokratski pokret, uslovila je sovjetski slom (Brzezinski 2000). Simensen je oprezniji kada iznosi ocenu da je Gorbačov izgubio trku ne sa SAD nego sa opštom globalizacijom. 

Kako su tekli ovi procesi? U periodu Brežnjeva porasla je sovjetska vojna ekspanzija, jer je američki vojni vrh bio opterećen poslevijetnamskim sindromom. Početkom 1980-ih nov