važno načelo dijaloga koje je Gadamer uočio kod Hajdegerovog tumačenja Platona: "Da bi ste nadmudrili protivnika morate ga ojačati". Kod obeju strana konstruktivno sučeljavanje strukturno različitih pristupa i osnovnih teza često je zamenjivano debatama oko manje važnih detalja i nesmotrenih formulacija što se završavalo kvalifikacijama. Uprkos žestini izrečenih ocena ideološko-kritička stana Historikerstreit značajna je u dvostrukom smislu. S jedne strane samo se kroz polemiku može iznijansirati skala srodnih, ali ne i istovetnih gledišta, koja indirektno svedoči o polarizaciji idejnih snaga konkretnog istorijskog trenutka. S druge strane, prilično postojana idejnopolitička polarizacija iz Historikerstreit važna je osnova za razumevanje sučeljavanja kod potonjih međunarodnih naučnopolitičkih rasprava kao što su Goldhagen-debata 1996/97. i rasprava oko Crne knjige komunizma 1997/98. 

Historikerstreit treba u dijahronom smislu tumačiti kao jednu fazu unutar poslefašističkog nemačkog prevladavanja prošlosti: (1) period između 1945. i 1949. bio je u znaku bombardovanja, progona Nemaca sa istoka i "okupacije oslobodioca"; (2) od početka 1950-ih do sredine 1960-ih osnivanje i izgradnja SR Nemačke prerasta u privredno čudo praćeno potiskivanjem prošlosti kao prihvatljivim društvenim, političkim i kulturnim obrascem; (3) od polovine 1960-ih do polovine 1980-ih teče snažna kritika neprevladane i potisnute prošlosti kojoj je dala pečat levičarska kritika kapitalizma; (4) od polovine 1980-ih javlja se više uzastopnih pokušaja normalizacije nacionalizma i relativizacije fašizma koji postaju uticajniji nakon 1989. i ponovnog ujedinjenja. Unutar ove grube i široke periodizacije idejnim sukobljavanjima davala su boju prateća politička zbivanja: kritika "banalnosti zla" iz ranih 1960-ih pratila je suđenje Ajhmanu, levičarski antifašizam i kritika hladnoratovskih teorija o totalitarizmu od kraja 1960-ih sazrevali su u studentskom pokretu, antiautoritarizmu i buntu protiv očeva. Drugu polovinu 1970-ih obeležili su oružani prepadi ekstremne levice s jeseni 1977. (RAF) i film "Holocaust" 1978. Obrt strujanja simbolično je nagovestio Bitburg 1985, gde je Reganre kao da su borci u nemačkim uniformama žrtve kao i oni u konclogorima. Posledica je bio Historikerstreit, koji je pokazao nadmoć levoliberalnog otpora relativizaciji nacizma. Samo nekoliko godina kasnije usledilo je ujedinjenje Nemačke, obnova teorija o totalitarizmu i kraj levoliberalne saglasnosti. Goldhagen-debata bila je istoricistička reakcija na normalizaciju nemačkog nacionalizma, a debata oko "Crne knjige komunizma" ohrabrila je poražene desničarske nacionaliste. 

Bilo je sličnih debata i u drugim sredinama, ali nije slučajno što su se gledišta o fašizmu najviše diferencirala u zemlji gde je sećanje najbolnije. Bilo bi pogrešno konvencionalno zaključiti da je značaj prikazanog spora u suočavanju različitih perspektiva i pristupa fašizmu. Misao o društvu nije goli pluralizam perspektiva već je u saznajnom pogledu na temelju jasnih kriterija naučni spektar hijerarhizovan: ima prodornijih i površnijih pristupa, objektivnijih i pristrasnijih, užih i širih, onih od kojih zavisi samokritično ili rasterećujuće samopoimanje naučnika. Visoka osetljivost rasprava oko fašizma i nacionalizma podelila je njene učesnike na one koji smatraju da istorija treba da uznemiruje vlastiti nacionalni identitet i druge koji drže da treba da ga stabilizuje. Ovi motivi svuda su prisutni i upravo to debati Historikerstreit daje univerzalni smisao. Nemačka debata poučna je kao razvijeni obrazac sukoba između konzervativnih nacionalista i kritičara nacionalizma svuda u Evropi. 

U toku i po okončanju spora prevladavao je utisak da su "pobedili" socijaliberali i kritičari nacionalizma koje je podržala i levica. Debata, čiji je odjek bio nesrazmeran njenom naučnom značaju, pokazala je da je prevladalo mišljenje o besprimernosti fašističkih zločina