Hysterikerstreit (I. Geiss). Frojd je uočio da se bez identifikacije ne može odrastati, ali odrastanje se meri i nadrastanjem poistovećivanja. Uravnotežavanje, diferenciranje i raspravljanje su načini sticanja identiteta čija je uloga da uskladi protivrečni svet kod subjekta, ili kako je rekao Adorno da ga "represivno izmiri". Pretpostavka postojanja identiteta je kraj prinude za identitetom. Da li je tome bliže poistovećenje sa nacijom ili demokratskim ustavom, pita se kritička teorija? Nije reč samo o tome koji objekat toleriše više sumnji (nacija ili ustav) i oko čega je rasprava manjeharizmatska i osećajna? Ako se pitanje tako postavi, onda sve govori u prilog ustavnom patriotizmu. Međutim levica je i kod odbrane ustavnog patriotizma videla neprevladane antinomije kapitalizma. Poistovećivanje sa ustavom je poistovećivanje sa antagonizmom, pa je pitanje nije li i ova vrsta patriotizma samo liberalno izdanje "NATO filozofije" (isto ono što je Habermas prebacivao Štirmeru). Premda je ukazivao na drugu stranu tradicije iz koje treba crpsti osnovu identiteta, Habermas se na nju nije osvrnuo. To je tradicija kritičke teorije koju je nekada sledio, a zbog čijeg zanemarivanja se zapleo u pomenutu antinomiju. Antinomije debate Historikerstreit svedoče da kritičnost prema raznovrsnim oblicima državne represije ne raste kada se ove poistovete, već kada se diferencirano razmotre njihove različite funkcije i uzroci. 

3. Goldhagen - debata: o kolektivnoj i ličnoj krivici. 

Rasprava o knjizi Danijela Goldhagena "Hitlerovi dobrovoljni dželati" (Goldhagen, 1998) nije obeležila novu, a još manje prelomnu fazu u razvoju teorija o fašizmu, ali se po obimu odjeka bez okolišenja može obeležiti kao najkrupnija naučnopolitička provokacija 1990-ih u SR Nemačkoj, pa i šire. U razvoju teorija o fašizmu bilo je značajnijih, prekretničkih širokih sinteza (Neumann 1966; Nolte 1965) ili plodnih sporova širokih naučnih struja, ali snažnijeg provokativnog odjeka jedne knjige od ove sigurno nije bilo. Premda razlozi ovog odjeka nisu isključivo, pa ni pretežno naučne prirode diskusija će svakako ostati zabeležena kao snažan podsticaj diferenciranja, izoštravanja i suočavanja različitih teorijskih prilaza fašizmu u prvoj deceniji nakon iščezavanja blokovske podele sveta. U ovom radu bi trebalo prikazati: 1. sadržaj Goldhagenove knjige i karakter pristupa; 2. tok nemačkih i američkih rasprava; 3. bilans debate i njeno mesto u istorijatu teorija o fašizmu. 

3. 1. Goldhagenova istoricističko-nominalistička rasprava. 

U opsežnoj studiji Danijel Goldhagen (naučni saradnik Centra za evropske studije harvardskog univerziteta) kombinovao je teorijsko istraživanje antisemitizma sa istraživanjem arhivske građe u SR Nemačkoj o položaju Jevreja logoraša. Trudio se da empirijski potkrepi ključnu hipotezu da je istrebljivački antisemitizam deo kolektivnog nemačkog mentaliteta, zatim da najmanje 500.000 počinilaca u Nemačkoj za vreme nacizma nije moralo biti prinuđeno na ubijanje jer je antisemitizam u Nemačkoj bio duboko usađen pre 1933. Nacistički antisemitizam nailazio je na masovnu podršku stanovništva, bio je to neuporedivi kolektivni antisemitizam. Jevreji su gore prošli pod fašizmom od svih drugih naroda, njihov prinudni rad bio je iracionalan, a antisemitska uverenja Nemaca bila su glavni uzrok holokausta (Goldhagen 1998, str. 15) U Nemačkoj davno pre dolaska nacista na vlast razvila se opaka i violetna "istrebljivačka" varijanta antisemitizma koja se zalagala za uklanjanje jevrejskog uticaja, ali i Jevreja iz nemačkog društva (Ibid., str. 29). Zločinac je svako ko je radio u ustanovi koja je bila deo sistema brutalne smrtonosne dominacije, jer je znao da svojim delanjem podržava ustanove za ubijanje. Broj zločinaca u holokaust